Tài chính công là gì? Tất tần tật những thông tin cần biết

Tài chính công là gì cũng như những đặc điểm và ý nghĩa của nó ra sao chính là thắc mắc phổ biến của rất nhiều người. Nắm bắt được khái niệm này về cho phép bạn tiếp cận và hiểu rõ hơn về nền kinh tế quốc dân.

Tài chính công là gì

Public Finance hay tài chính công là một nhánh đặc biệt của kinh tế. Nó bao gồm toàn bộ doanh thu và chi phí của những hoạt động do các cơ quan Nhà nước. Đây là một công cụ hữu hiệu trong việc nghiên cứu và đánh giá vai trò của chính phủ trong nền kinh tế mà từ đó điều chỉnh những điểm chưa hiệu quả.

Tài chính công là một khía cạnh đặc biệt trong kinh tế học

Quan điểm của tài chính công là bao gồm tất cả các tác động của Chính phủ đối với: 

• Việc phân bổ hiệu quả các nguồn lực sẵn có. 
• Sự phân phối thu nhập giữa các công dân. 
• Sự ổn định của nền kinh tế.

Tình hình tài chính công của nước ta hiện nay

Trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước, cải cách tài chính công được xem là nhiệm vụ quan trọng và xuyên suốt. Đảng và Nhà nước luôn tiến hành những công cuộc đổi mới tài chính công từ đầu những năm 2008 cho đến nay. Những hoạt động và chính sách tập trung chủ yếu ở các mục tiêu sau:

• Tiếp tục đẩy mạnh công tác cơ cấu đầu tư công.
• Tạo điều kiện phát triển tự chủ cho chính quyền địa phương.
• Chú trọng hoàn chỉnh các cơ chế tài chính áp dụng cho sự nghiệp công lập.
• Nâng cao hiệu quả đầu tư của các quỹ ngoài ngân sách.
• Tạo điều kiện phát triển cho các doanh nghiệp tư nhân.

Hiện nay, nền tài chính công tại Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển ổn định. Đó là nhờ sự lãnh đạo sáng suốt và công phối hợp đến từ các cấp nhân dân và hứa hẹn sẽ còn tiếp tục phát triển. 

Nhiều tín hiệu khởi sắc cho thấy tiềm năng phát triển của nền tài chính công Việt Nam sẽ tiếp tục phát triển bền vững

Những yếu tố quyết định đến tài chính công là gì

Bản chất của tài chính công liên quan trực tiếp đến Chính phủ và các hoạt động kinh tế tài chính công cộng. Do đó, Nhà nước và nền kinh tế quốc dân chính là hai nhân tố chính ảnh hưởng đến nền tài chính công của một quốc gia.

Nhà nước

Là cơ quan quyền lực nhất của một quốc gia, Nhà nước là tổ chức có vai trò ổn định chính trị kinh tế và phát triển đất nước. Sự tác động của Nhà nước lên nền tài chính công được thể hiện qua các mặt sau:

• Nhà nước trực tiếp quyết định và thực hiện những hoạt động tài chính công như xây dựng các công trình công cộng, đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng.
• Nhà nước can thiệp và chi phối nền kinh tế quốc dân bằng các chính sách đối nội và đối ngoại.
• Các cơ quan hỗ trợ Nhà nước thực hiện nhiệm vụ và chức năng như Bộ Quốc phòng, Bộ tài chính, Quân đội nhân dân…
• Nhà nước bảo vệ tài sản của người dân, duy trì pháp luật và trật tự nội bộ, cũng như cung cấp đầy đủ các nhu cầu xã hội.

Nền kinh tế quốc dân

Sự phát triển của nền kinh tế hàng hóa chính là động lực nền tảng cho sự hình thành và phát triển nền tài chính công. Từ khi xã hội có giai cấp và có sự xuất hiện của của cải dư thừa thì nền kinh tế hàng hóa cũng được hình thành. 

Trong lịch sử hình thành của Nhà nước trở thành tổ chức thống nhất có nhiệm vụ quản lý và cân bằng xã hội. Một khi xã hội ổn định thì con người mới có điều kiện làm kinh tế. Do đó, Nhà nước và nền kinh tế hàng hóa có mối quan hệ mắt xích và tác động lẫn nhau.

Tài chính công gồm những thành phần nào

Tài chính công bao gồm toàn bộ những hoạt động tài chính có liên quan trực tiếp đến ngân sách nhà nước do Nhà nước tiến hành, gồm các bộ phận chính sau:

Chi tiêu công cộng

• Hoạt động chi tiêu của chính phủ gồm có: các khoản trợ cấp xã hội như trợ cấp thu nhập, trợ cấp hộ nghèo, bảo hiểm việc làm, chăm sóc sức khỏe công cộng… và các khoản chi ngoài dự toán khác trong trường hợp dịch bệnh, thiên tai.
• Hoạt động đầu tư của chính phủ là những hoạt động của chính phủ nhằm tạo ra lợi ích dài hạn trong tương lai chẳng hạn như: đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, công trình công cộng, hoặc đầu tư chi phí cho sự nghiệp nghiên cứu và các công trình khoa học về nông nghiệp, y tế…

Hoạt động chi tiêu công cộng có vai trò quan trọng trong nền tài chính công

Doanh thu và ngân sách Nhà nước

• Thuế

Thế là một khoản phí tài chính hoặc các khoản thu khác do Nhà nước áp đặt đối với một cá nhân hoặc một pháp nhân thương mại. Đây là tiềm lực kinh tế quan trọng nhất trong ngân sách của mỗi quốc gia, là trụ cột cho các hoạt động kinh tế Nhà nước. Mục đích chính của việc thu thuế chính là tăng doanh thu cho Ngân sách. 

Có nhiều loại thuế khác nhau được chia thành hai loại chính là thuế trực thu và thuế gián thu. Một số loại thuế phổ biến hiện nay là: thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế bán hàng, thuế giá trị gia tăng, thuế dịch vụ, thuế đường bộ, thuế nhập khẩu, thuế hải quan, thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân.

Thuế là một nguồn thu đặc biệt trong nền tài chính công

• Nợ công

Chính phủ cũng giống như bất kỳ pháp nhân thương mại nào khác có thể vay,  phát hành trái phiếu và đầu tư tài chính. Nợ chính phủ còn gọi là nợ công hay nợ quốc gia. Vì Chính phủ là đại diện của người dân nên nợ công cũng được coi là khoản nợ gián tiếp của người nộp thuế.

• Hoạt động phát hành tiền

Thu nhập từ việc phát hành tiền là một nguồn thu quan trọng của một số quốc gia đang phát triển mặc dù với tỉ lệ rất nhỏ. Nguồn thu này phát sinh từ khoảng chênh lệch giữa mệnh giá tiền và chi phí sản xuất.

• Hoạt động kinh tế thông qua doanh nghiệp

Các cơ quan nhà nước cũng có thể tạo nên nguồn doanh thu riêng của mình và đóng góp vào ngân sách chung của đất nước. Doanh nghiệp nhà nước là một trong những hình thức tạo ra lợi nhuận cho chính phủ.

Nội dung của tài chính công là gì

Tài chính công có nội dung vô cùng đa dạng xét theo nhiều góc độ khác nhau. Nếu phân theo đối tượng quản lý thì nội dung của tài chính công bao gồm 3 mảng chính sau:

Ngân sách Nhà nước

Ngân sách nhà nước còn được gọi là ngân sách chính phủ hay ngân sách quốc gia là một thuật ngữ kinh tế phổ biến. Theo điều 4 Luật ngân sách nhà nước năm 2015 quy định: 

• Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu chi của nhà nước được dự đoán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để đảm bảo thực hiện các chức năng nhiệm vụ của nhà nước. 
• Ngân sách nhà nước bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. 

Ngân sách Nhà nước là một trong ba nội dung cốt lõi của nền tài chính công

Ngân sách nhà nước có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng, đối nội và đối ngoại của đất nước. Đây còn là công cụ điều chỉnh điều tiết thị trường, bình ổn giá cả và phát triển đời sống. Do đó, ngân sách nhà nước có vai trò nòng cốt trong nền tài chính công.

Tín dụng Nhà nước

Tín dụng là khái niệm thể hiện mối quan hệ giữa người cho vay và người vay. Theo đó tín dụng nhà nước là hoạt động vay và cho vay của nhà nước. Nguồn thu từ hoạt động tín dụng của nhà nước cũng sẽ góp phần vào ngân sách nhà nước. Do đó đây cũng là một Nội dung quan trọng của nền tài chính công.

Các quỹ Nhà nước ngoài ngân sách

Khoảng 9 điều 4 luật ngân sách nhà nước năm 2015 có quy định: 

• Quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách là những quỹ do cơ quan có thẩm quyền quyết định thành lập và hoạt động độc lập với ngân sách nhà nước nguồn thu và nhiệm vụ chi của quỹ để thực hiện nhiệm vụ theo quy định của pháp luật. 

Mục đích của những quỹ này là nhằm huy động thêm nguồn thu nhập từ xã hội để thực hiện các nhiệm vụ công cộng đã được xác định. 

Các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách cũng là một nội dung quan trọng của nền tài chính công

Đặc điểm của tài chính công là gì

Nền tài chính công có các đặc điểm quan trọng và nền tảng như sau:

Tài chính công có tính chủ thể cao

Tài chính công gắn liền với sở hữu nhà nước và quyền lực chính trị của nhà nước. Các nguồn tài chính công thuộc sở hữu công cộng hay sở hữu toàn dân. 

Nhà nước là đại diện sở hữu và là chủ thể duy nhất được sử dụng quỹ tài chính công. Hoạt động tài chính công được thực hiện phải thông qua cơ chế quyền lực nhà nước. 

Gắn liền với những lợi ích toàn dân

Tài chính công chứa đựng lợi ích công cộng và lợi ích chung của toàn xã hội. Các nguồn tiền tệ thuộc quỹ tài chính công được sử dụng để đảm bảo lợi ích và an sinh xã hội, duy trì bộ máy nhà nước, đảm bảo an ninh, sự ổn định về sự phát triển bền vững của quốc gia.

Nền tài chính công gắn liền với lợi ích toàn dân và các vấn đề công cộng

Nguồn hình thành thu nhập của tài chính công

Bản chất của tài chính công chính là một nguồn quỹ công được thành lập, đảm bảo, điều hành và sử dụng bởi nhà nước. Doanh thu chính là nguồn động lực của nền tài chính công và hầu hết các hoạt động của nền tài chính công điều về mục đích gia tăng ngân sách. 

Tính chi tiêu hiệu quả

Hiệu quả của hoạt động thu chi của nền tài chính công không được lượng hóa tức không được định lượng một cách chính xác. Hoạt động thu chi của tài chính công hầu hết đều mang tính không hoàn lại trực tiếp và chỉ có thể xác định được hiệu quả một cách tương đối thông qua các chỉ số như tốc độ tăng trưởng kinh tế hay tỷ lệ thất nghiệp.

Tài chính công mang tính chi tiêu hiệu quả tương đối

Tính ứng dụng rộng rãi

Do đặc tính của hoạt động tài chính công là thực hiện nhiệm vụ trên hầu hết các lĩnh vực từ kinh tế, xã hội, an ninh đến quốc phòng. Do đó, phạm vi hoạt động của nó rất rộng và chỉ phụ thuộc vào chính sách và bối cảnh đương thời.

Vai trò và ý nghĩa của tài chính công là gì

Tài chính công phản ánh hệ thống có quan hệ kinh tế của nguồn lực tài chính quốc gia nhằm thực hiện các chức năng kinh tế – xã hội mà không vì mục đích lợi nhuận. Các chức năng chính của nền tài chính công gồm có:

Chức năng huy động nguồn lực tài chính

Tài chính công là công cụ đắc lực của nhà nước để có thể huy động được nguồn lực quốc gia. Mọi hoạt động của Nhà nước trong các lĩnh vực kinh tế chính trị xã hội luôn đòi hỏi phải có một nguồn tài chính để chi tiêu. 

Các hình thức huy động nguồn lực ở nước ta bao gồm thuế và thu ngoài thuế như: trái phiếu chính phủ (TPCP), vốn viện trợ không hoàn lại (ODA), vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài (FPI), kiều hối…

Huy động nguồn lực tài chính là chức năng hàng đầu của nền tài chính công

Chức năng phân bổ nguồn lực tài chính

Đây là khả năng khách quan của nền tài chính công. Nhà nước sẽ là chủ thể nhằm đạt tới mục tiêu kinh tế vĩ mô hiệu quả ổn định và phát triển. Kết quả trực tiếp của việc vận dụng chức năng phân bổ nguồn lực tài chính công là các quỹ công lập được tạo lập, phân phối và sử dụng đúng mục đích.

Chức năng phân phối thu nhập

Chức nhân phân phối thu nhập đề cập đến những thay đổi trong các loại hình phân phối thu nhập. Mục đích chủ yếu là nhằm vào mục tiêu xã hội chứ không phải mục tiêu kinh tế. Những chính sách như vậy của nền tài chính công nhằm tạo nên sự công bằng hơn trong thu nhập xã hội để đảm bảo mỗi người đều có một mức sống tối thiểu ổn định.

Chức năng giám sát

Mục đích của chức năng giám sát là để nâng cao hiệu quả hoạt động của nền tài chính công qua đó thực hiện tốt các chức năng quản lý và phát triển kinh tế xã hội của đất nước. 

Các nội dung giám sát của nền tài chính công bao gồm: kiểm tra việc sử dụng nguồn lực tài chính công, đánh giá kết quả hoạt động, đo lường hành vi can thiệp của Chính phủ và cung cấp thông tin để đưa ra giải pháp điều chỉnh.

Tài chính công cũng thực hiện chức năng giám sát 

Trên đây là tất cả những thông tin cơ bản và quan trọng nhất cho câu hỏi tài chính công là gì. Đây là một thuật ngữ quan trọng và đặc biệt sẽ giúp ích rất nhiều cho đời sống của bạn. Hy vọng bạn nắm chắc và vận dụng nó một cách hiệu quả và thành công. Bài viết được chia sẻ bởi công ty chứng khoán Yuanta Việt Nam.