Những khuynh hướng hành vi sai lầm mà bạn nên biết trong đầu tư

Đôi khi, những loại cảm xúc như sợ hãi, lòng tham hoặc lạc quan quá mức có thể ảnh hưởng mạnh đến quyết định đầu tư của chúng ta. Vậy nên, những nhận thức về những khuynh hướng hành vi sai lầm sau đây sẽ giúp bạn tăng thêm sự kiểm soát và sự nhìn nhận cẩn thận trong quyết định đầu tư để giúp bạn tránh được những ảnh hưởng tiêu cực của não bộ và đạt được kết quả tốt hơn trong đầu tư.

Những khuynh hướng hành vi sai lầm mà bạn nên biết trong đầu tư

Kế toán nhận thức (Mental accounting)

Kế toán nhận thức (Mental accounting) là một kỹ thuật tư duy và quản lý tài chính cá nhân. Nó liên quan đến cách chúng ta phân chia và quản lý tiền bạc trong tư duy của chúng ta.

Trong kế toán nhận thức, chúng ta có xu hướng xem xét tiền bạc theo các “tài khoản tinh thần” riêng biệt, không liên kết với toàn bộ tài chính cá nhân. Ví dụ, một số người có thể chia tiền thành nhiều tài khoản như “tiền tiêu vặt hàng ngày”, “tiền tiết kiệm”, “tiền nghỉ mát”, và “tiền đầu tư”. Mỗi tài khoản này sẽ có mục tiêu và sử dụng khác nhau.

Kế toán nhận thức còn liên quan đến cách chúng ta xử lý các khoản thu chi và quyết định về tài chính. Chẳng hạn, một người có thể coi tiền đã mất là “tiền bỏ đi” và không đánh giá nó như tiền còn lại trong “tài khoản tiết kiệm”. Điều này dẫn đến việc ra các quyết định tài chính không cân nhắc, như mua sắm quá mức hoặc đánh giá không đúng mức độ rủi ro trong đầu tư.

Khi thị trường tăng cao, lòng tham có thể khiến chúng ta mua vào với giá cao hơn thực tế

Mặc dù kế toán nhận thức có thể giúp chúng ta tổ chức và quản lý tài chính cá nhân, nhưng nó cũng có thể dẫn đến những hạn chế và quyết định không tối ưu. Việc hiểu và nhận biết về kế toán nhận thức có thể giúp chúng ta chủ động hơn trong việc quản lý tài chính cá nhân và ra quyết định thông minh hơn.

Để khắc phục những hạn chế của kế toán nhận thức và ra quyết định tài chính tốt hơn, bạn có thể thực hiện các biện pháp sau đây:

• Xem xét tổng thể tài chính: Thay vì chia tiền thành các tài khoản tách biệt, hãy xem xét tổng thể tài chính của bạn. Hãy tạo ra một bản tổng hợp về tài sản, nợ và thu nhập của bạn, để có cái nhìn toàn diện về tình hình tài chính cá nhân.
• Xác định mục tiêu tài chính: Đặt ra mục tiêu tài chính cụ thể và rõ ràng. Điều này sẽ giúp bạn tạo ra các kế hoạch tài chính phù hợp và cân nhắc tốt hơn về việc phân chia tiền bạc và đầu tư.
• Xây dựng ngân sách: Thiết lập một ngân sách để quản lý thu chi hàng tháng của bạn. Xác định số tiền bạn sẵn lòng chi tiêu cho từng khoản và theo dõi việc tuân thủ ngân sách này. Điều này sẽ giúp bạn kiểm soát chi tiêu, tiết kiệm và đầu tư hợp lý.
• Sử dụng kế hoạch tài chính: Phát triển một kế hoạch tài chính phù hợp với mục tiêu và tình hình tài chính của bạn. Bao gồm việc xác định mức tiết kiệm hàng tháng, lập danh sách ưu tiên chính cho việc đầu tư và truyền đạt dòng tiền một cách cân đối.
• Xem xét xây dựng quỹ dự phòng: Để đảm bảo an tâm tài chính, hãy xem xét xây dựng một quỹ dự phòng để phòng ngừa cho các tình huống khẩn cấp hoặc chi tiêu bất ngờ. Quỹ dự phòng này sẽ giúp bạn giảm bớt xao lạc tài chính và cân nhắc tốt hơn trong việc quyết định tài chính.

Các biện pháp này sẽ giúp bạn tạo ra một cơ sở vững chắc để ra quyết định tài chính tốt hơn, tận dụng tối đa tiềm năng tài chính của bạn và tránh các hạn chế của kế toán nhận thức.

Tâm lý sợ thua lỗ

Tâm lý sợ thua lỗ (loss aversion) là một khái niệm trong lĩnh vực tâm lý học và tài chính. Nó ám chỉ xu hướng cho rằng sự đau khổ của việc mất đi một khoản tiền ít nhất gấp đôi so với sự hạnh phúc của việc có được một khoản tiền tương đương. Điều này có nghĩa là chúng ta thường cảm thấy đau đớn hơn và đánh giá mất mát lớn hơn so với lợi ích có được từ cùng một khoản tiền.

Tâm lý sợ thua lỗ có thể có ảnh hưởng đáng kể đến quyết định đầu tư và quản lý tài chính. Ví dụ, do sợ mất mát, một người có thể trì hoãn việc rút tiền từ một khoản đầu tư thiếu hiệu quả, hy vọng rằng tình hình sẽ cải thiện trong tương lai. 

Ngược lại, họ có thể lựa chọn bán ra sớm từ một khoản đầu tư có lợi nhuận nhỏ chỉ từ việc không muốn để lợi nhuận này “trôi mất”. Điều này có thể dẫn đến các quyết định không tối ưu và tiềm năng làm giảm lợi nhuận hoặc gia tăng rủi ro tài chính.

Khi thị trường giảm, sợ hãi có thể đẩy chúng ta bán ra với giá rẻ hơn

Tâm lý sợ thua lỗ có ảnh hưởng lớn đến quyết định đầu tư và quản lý tài chính vì nó kích hoạt các phản ứng cảm xúc mạnh mẽ và logic không hoàn toàn hợp lý trong việc đánh giá rủi ro và lợi ích. Bởi vì:

• Tâm lý sợ thua lỗ là kết quả của sự thiên lệ của mất mát, tức là chúng ta đánh giá mất mát nhiều hơn lợi ích. Điều này khiến chúng ta có xu hướng tránh rủi ro và tin tưởng rằng việc bảo toàn vốn là quan trọng hơn thu được lợi nhuận.
• Tâm lý sợ thua lỗ gắn liền với các cảm xúc tiêu cực như sợ hãi, căng thẳng và lo lắng. Cảm xúc này có thể khiến chúng ta quá mức đeo đuổi việc tránh thua lỗ và không chấp nhận được những rủi ro cần thiết để đạt được lợi ích dài hạn.
• Khi quan sát các trải nghiệm mất mát trong quá khứ, chúng ta có xu hướng áp dụng các sự kiện đó vào quyết định tương lai. Nếu chúng ta từng trải qua một thất bại hoặc mất mát lớn, chúng ta có thể sợ hãi và kiêu căng hơn trong việc đầu tư và quản lý tài chính.
• Tâm lý sợ thua lỗ cũng phần nào được kích hoạt bởi sự không chắc chắn và những biến động trong thị trường tài chính. Khi chúng ta sống trong hiện tại và đối mặt với những biến động không lường trước, chúng ta có thể dễ dàng bị cuốn vào cảm xúc và quyết định dựa trên tâm lý hơn là dựa trên sự phân tích cẩn thận.

Tự tin quá mức

Hiệu ứng quá mức tự tin (overconfidence bias) là một xu hướng tích cực của con người đối với việc đánh giá khả năng và độ chính xác của mình. Nó xuất hiện khi ta tin rằng khả năng của mình vượt trội hơn so với thực tế. Tuy nhiên, khi tự tin quá mức cũng có thể biến chúng ta thành một người có quyết định không tốt trong đầu tư.

Khi ta quá tự tin, ta có xu hướng chú ý đến các thông tin hỗ trợ quan điểm của mình và bỏ qua hoặc giảm nhẹ tầm quan trọng của thông tin phản đối. Điều này dẫn đến việc ta không đánh giá quyết định một cách khách quan, và cảm thấy mình đúng đắn hơn là thực tế.

Chúng ta có thể dựa vào kinh nghiệm trước đó hoặc sự kiện xảy ra gần đây để đưa ra quyết định

Tự tin quá mức có thể khiến ta tỏ ra quá tự tin và không đưa ra quyết định đầu tư dựa trên các phân tích và nghiên cứu cụ thể. Thay vào đó, ta có xu hướng dựa vào cảm giác và linh cảm, dẫn đến các quyết định không đủ căn cứ.

Tự tin quá mức cũng có thể khiến ta không chấp nhận lỗi khi đầu tư không thành công. Ta có thể bị mắc kẹt trong quyết định không tốt và không nhìn thấy những dấu hiệu báo đỏ, dẫn đến việc tiếp tục đầu tư mà không điều chỉnh hay cải thiện chiến lược.

Tự tin là một yếu tố quan trọng để thành công trong cuộc sống và đầu tư, tuy nhiên, tự tin quá mức có thể gây ra sự thiếu cân nhắc và không đáng tin cậy trong quyết định đầu tư. Để tránh hiệu ứng này, quan trọng để ta giữ kiểm soát cân nhắc, thực hiện phân tích kỹ lưỡng và luôn đánh giá thích hợp rủi ro và lợi ích trước khi ra quyết định đầu tư.

Đặt ra mức hiệu suất quá cao

Mức hiệu suất cao thường đi kèm với rủi ro cao. Khi bạn đặt mục tiêu hiệu suất quá cao, bạn có thể xem nhẹ rủi ro và đánh giá sai lầm khả năng thua lỗ. Điều này có thể dẫn đến việc đầu tư vào những tài sản không xác định rõ ràng và không cân nhắc đầy đủ các yếu tố rủi ro liên quan.

Đặt mục tiêu hiệu suất quá cao có thể tạo ra áp lực tăng trưởng không bền vững. Nhà đầu tư có thể cảm thấy bắt buộc phải chấp nhận rủi ro lớn để đạt được mức hiệu suất mong muốn, điều này có thể đưa đến việc đầu tư vào các dự án chưa tận dụng được tiềm năng lâu dài và không ổn định.

Đầu tư không phải là một cách để giàu nhanh

Khi đặt mục tiêu hiệu suất quá cao, có khả năng bạn chấp nhận những cơ hội đầu tư mà bạn chưa đánh giá kỹ lưỡng. Điều này có thể dẫn đến việc bỏ qua việc nghiên cứu kỹ thuật, cơ bản và thị trường, tạo ra sự thiếu sót trong quyết định đầu tư.

Đặt mức hiệu suất quá cao có thể tạo ra áp lực về tính toán và cảm xúc khi các giao dịch không đạt được mục tiêu. Khi các giao dịch không thành công, bạn có thể bị ảnh hưởng bởi tâm lý tiêu cực và dẫn đến quyết định đầu tư dựa trên lượng cảm xúc thay vì các thông tin khách quan.

Đặt một mức hiệu suất hợp lý và cân nhắc kỹ lưỡng các yếu tố rủi ro liên quan là quan trọng trong đầu tư. Hãy nhớ rằng đầu tư là một quá trình lâu dài, và việc tạo ra lợi nhuận ổn định và bền vững là quan trọng hơn việc đạt được mức hiệu suất quá cao trong một thời kỳ ngắn hạn.

Luôn bị ám ảnh về việc bỏ lỡ

Sự ám ảnh về việc bỏ lỡ trong đầu tư là một trạng thái tâm lý mà nhà đầu tư trải qua khi họ cảm thấy hối tiếc và thất vọng vì bỏ qua cơ hội đầu tư mà có thể đã đem lại lợi nhuận. 

Khi nhà đầu tư bị ám ảnh bởi cảm giác bỏ lỡ, họ có thể trở nên không chắc chắn, lo lắng và có xu hướng đuổi theo các cơ hội đầu tư mà có thể không phù hợp. Hiệu ứng này có thể ảnh hưởng đến quyết định đầu tư và gây ra tác động tiêu cực đến hiệu suất đầu tư của người đầu tư.

Sự ám ảnh về việc bỏ lỡ trong đầu tư là một trạng thái tâm lý phổ biến trong cộng đồng nhà đầu tư. Bạn có thể giải quyết nỗi ám ảnh này bằng một số bước như:

• Thay đổi quan điểm: Thay vì tập trung vào những giao dịch bạn đã bỏ lỡ, hãy tập trung vào những cơ hội mới và tiềm năng trong tương lai. Hãy nhớ rằng thị trường luôn biến động và luôn có cơ hội mới để đầu tư.
• Học từ kinh nghiệm: Nhìn nhận việc bỏ lỡ như là một cơ hội để học hỏi và cải thiện. Xem xét lại lý do tại sao bạn đã bỏ qua cơ hội đầu tư và áp dụng những bài học từ những trải nghiệm đó để tăng cường cách tiếp cận đầu tư của mình.
• Xây dựng kỷ luật đầu tư: Kỷ luật đầu tư giúp bạn đưa ra quyết định một cách khách quan và tránh bị ảnh hưởng bởi cảm xúc. Xác định các quy tắc cụ thể và tuân thủ chúng trong quá trình đầu tư sẽ giúp bạn tăng cường sự tự tin và giảm căng thẳng.

Có một khía cạnh xã hội trong việc đầu tư, trong đó chúng ta có xu hướng theo đuổi các xu hướng và lời khuyên của người khác

• Tìm kiếm hỗ trợ từ cộng đồng: Sự chia sẻ và thảo luận với cộng đồng nhà đầu tư hoặc các chuyên gia có thể giúp bạn đỡ áp lực và nhận được góc nhìn mới. Đôi khi, chia sẻ lo ngại và nhận phản hồi từ những người có kinh nghiệm có thể giúp bạn khắc phục sự ám ảnh và tăng cường niềm tin vào quyết định đầu tư của mình.
• Tập trung vào quy trình thay vì kết quả: Đánh giá thành công của bạn dựa trên việc bạn đã thực hiện một quy trình đầu tư tốt, chứ không chỉ dựa trên kết quả ngắn hạn. Điều này giúp bạn giảm áp lực về việc bỏ lỡ và tập trung vào chiến lược và quy trình đầu tư của mình.

Sự ám ảnh về việc bỏ lỡ là điều bình thường trong đầu tư, nhưng quan trọng là làm sao để vượt qua nó và tập trung vào cách tiếp cận đầu tư rõ ràng và có kỷ luật. Bằng cách áp dụng các gợi ý trên, bạn có thể giúp mình thay đổi tư duy và tiếp tục phát triển trong hành trình đầu tư của mình.

Với những khuynh hướng hành vi sai lầm trong đầu tư, hy vọng bạn có thể rút ra kinh nghiệm và đưa ra những bước đi đúng đắn trong con đường đầu tư của chính mình. Muốn có được thành công, không ngừng trau dồi kinh nghiệm và kiến thức luôn là quyết định chính xác nhất. Bài viết được chia sẻ bởi Yuanta Việt Nam.