Lưu ký chứng khoán là gì? Một số nguyên tắc khi Lưu ký chứng khoán

Lưu ký chứng khoán là thuật ngữ được nhắc đến khá nhiều đối với những nhà đầu tư chứng khoán. Tuy nhiên đối với một bạn đang tìm hiểu và tham gia vào đầu tư thị trường chứng khoán vẫn chưa nắm rõ được đặc điểm khái niệm của hoạt động này. Hãy cùng Yuanta tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé!

Lưu ký chứng khoán là gì?

Theo quy định tại Khoản 34 Điều 4 Luật chứng khoán 2019 về hoạt động này như sau:

“Lưu ký chứng khoán là việc nhận ký gửi, bảo quản, chuyển giao chứng khoán cho khách hàng, giúp khách hàng thực hiện các quyền liên quan đến chứng khoán lưu ký.”

Có thể hiểu, việc lưu ký chứng khoán (LKCK) là một trong những điều kiện quan trọng để có thể thực hiện các giao dịch trên thị trường chứng khoán thông qua việc ký hợp đồng mở tài khoản tại các thành viên lưu ký (TVLK). Sau thao tác trên chứng khoán sẽ được ghi nhận vào tài khoản có đứng tên nhà đầu tư. Từ đó, tài khoản nhà đầu tư sẽ được ghi giảm hoặc tăng mà không cần phải trao tay chứng chỉ chứng khoán hay các loại giấy tờ.

Điều kiện đăng ký LKCK là gì?

Điều kiện đăng ký

>>>Xem thêm: Hướng dẫn mở tài khoản chứng khoán

Trong quy định tại Điều 57 Luật chứng khoán 2019  có nêu rõ về điều kiện đăng ký trong hoạt động LKCK. Theo đó:

“Đối với Ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài được đăng ký hoạt động lưu ký chứng khoán khi đáp ứng các điều kiện sau đây:

(i) Có Giấy phép thành lập và hoạt động tại Việt Nam, trong đó có hoạt động lưu ký chứng khoán;

(ii) Đáp ứng tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu theo quy định của pháp luật về ngân hàng, hoạt động kinh doanh có lãi trong năm gần nhất;

(iii) Có địa điểm, trang bị, thiết bị phục vụ hoạt động lưu ký, thanh toán giao dịch chứng khoán.

Đối với Công ty chứng khoán được đăng ký hoạt động lưu ký chứng khoán khi được cấp phép thực hiện nghiệp vụ môi giới chứng khoán.”

Một số nguyên tắc chung khi thực hiện Lưu ký chứng khoán

Một số nguyên tắc chung

Tất cả chứng khoán niêm yết phải được lưu ký tập trung, hoạt động này của khách hàng tại trung tâm LKCK được quản lý theo hai cấp: khách hàng LKCK tại TVLK và TVLK tái LKCK của khách hàng tại Trung tâm lưu ký chứng khoán (VSD). 

TVLK nhận lưu ký các loại chứng khoán của khách hàng với tư cách là người được khách hàng uỷ quyền thực hiện các nghiệp vụ đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán. Để thực hiện LKCK, khách hàng phải ký hợp đồng mở tài khoản LKCK với TVLK. Tại các thành viên này, để đảm bảo quyền lợi của khách hàng, TVLK phải mở tài khoản LKCK chi tiết cho từng khách hàng và quản lý tách biệt tài sản cho từng khách hàng. 

Chứng khoán của khách hàng tại TVLK là tài sản thuộc sở hữu của khách hàng và được quản lý tách biệt với tài sản của TVLK. TVLK không được sử dụng chứng khoán trong tài khoản LKCK của khách hàng vì lợi ích của bên thứ ba hoặc vì lợi ích của chính TVLK. 

Lưu ký chứng khoán nhận tái LKCK từ các TVLK với tư cách là người được thành viên uỷ quyền thực hiện các nghiệp vụ liên quan tới hoạt động đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán. Để tái LKCK, thành viên phải mở tài khoản LKCK đứng tên TVLK tại VSD.

Nội dung chủ yếu của hoạt động Lưu ký chứng khoán

Nội dung chủ yếu của hoạt động LKCK

Mở tài khoản:

Tài khoản LKCK là tài khoản dùng để hạch toán việc gửi, rút hoặc chuyển nhượng chứng khoán, hạch toán việc giao và nhận chứng khoán.

Tài khoản LKCK của khách hàng mở tại TVLK bao gồm:

+ Tài khoản chứng khoán giao dịch. 

+ Tài khoản tạm ngừng giao dịch. 

+ Tài khoản cầm cố. 

+ Tài khoản tạm giữ. 

+ Tài khoản chờ thanh toán. 

+ Tài khoản phong toả chờ rút. 

+ Tài khoản chờ giao dịch. 

+ Tài khoản sửa lỗi giao dịch.

+ Các tài khoản khác theo quy định của pháp luật.

Khách hàng muốn gửi chứng khoán tại TVLK phải làm thủ tục mở tài khoản LKCK. TVLK có nghĩa vụ mở và quản lý tài khoản LKCK cho từng khách hàng và quản lý chứng khoán ký gửi cho TVLK.

Ký gửi, quản lý và bảo quản tập trung chứng khoán 

• Ký gửi chứng khoán tại TVLK: để gửi chứng khoán tập trung vào trung tâm của tổ chức LKCK và thanh toán bù trừ, khách hàng phải làm thủ tục gửi chứng khoán tại TVLK của khách hàng mở tài khoản LKCK. 
• TVLK tiếp nhận và hạch toán chứng khoán ký gửi: sau khi thực hiện đầy đủ các thủ tục kiểm tra chứng khoán của khách hàng, TVLK hạch toán số chứng khoán đó hạch toán vào tài khoản LKCK của khách hàng. 
• TVLK tái LKCK vào trung tâm của tổ chức LKCK và thanh toán bù trừ. 
• Trung tâm của tổ chức LKCK và thanh toán bù trừ tiếp nhận và hạch toán chứng khoán: sau khi kiểm nhận số chứng khoán cho thành viên tái lưu ký trung tâm của tổ chức LKCK và thanh toán bù trừ hạch toán chứng khoán vào tài khoản chứng khoán giao dịch của khách hàng của TVLK. Chứng khoán của khách hàng được bảo quản và lưu ký tập trung tại kho lưu giữ chứng khoán của trung tâm.
• Khi nhận được xác nhận của trung tâm về việc đã lưu ký thành công chứng khoán của khách hàng thì khi đó khách hàng mới được phép đặt lệnh giao dịch hay tiến hành các nghiệp vụ khác đối với số chứng khoán ký gửi.

Trong trường hợp trung tâm kiểm nhận số chứng khoán của khách hàng có thông tin trên giấy hoặc sổ chứng nhận sở hữu chứng khoán không phù hợp hoặc chưa chính xác với mẫu giấy/sổ hoặc thông tin về danh sách người sở hữu chứng khoán do tổ chức phát hành lập gửi VSD thì trung tâm sẽ có công văn trả lời cho TVLK là việc LKCK của khách hàng nào đó chưa được.

TVLK sẽ liên lạc với khách hàng và tổ chức phát hành để thống nhất làm bản điều chỉnh thông tin cho đúng và phù hợp. Nếu lỗi sai thông tin từ phía tổ chức phát hành, thì tổ chức phát hành sẽ gửi bản điều chỉnh thông tin về danh sách người sở hữu chứng khoán cho VSD, trường hợp lỗi sai từ phía khách hàng hoặc TVLK thì chỉ phải gửi lại bản chỉnh sửa lại thông tin cho khách hàng mà không cần tổ chức phát hành gửi bản xác nhận đến VSD.

Sơ đồ LKCK ở Việt Nam

(1): Tổ chức phát hành làm thủ tục đăng ký chứng khoán tập trung với VSD

(2): Khách hàng ký gửi chứng chỉ chứng khoán/giấy chứng nhận sở hữu chứng khoán

(3): Thành viên hạch toán vào tài khoản lưu ký của khách hàng và thông báo cho khách hàng

(4): Thành viên ký gửi chứng chỉ chứng khoán 

(5): VSD hạch toán vào tài khoản lưu ký của thành viên và xác nhận với thành viên/Nếu không hạch toán thì có công văn trả lời nêu rõ lý do

(6): Liên lạc với khách hàng và tổ chức phát hành để thống nhất làm bản điều chỉnh thông tin cho đúng và phù hợp. 

(7): Nếu lỗi sai thông tin từ phía tổ chức phát hành, thì tổ chức phát hành sẽ gửi bản điều chỉnh thông tin về danh sách người sở hữu chứng khoán cho VSD

(8): Nêu lỗi sai từ phía khách hàng hoặc TVLK thì chỉ phải gửi lại bản chỉnh sửa lại thông tin cho khách hàng mà không cần tổ chức phát hành gửi bản xác nhận đến VSD.

Hiệu lực của hoạt động Lưu ký chứng khoán là bao lâu?     

Hiệu lực của hoạt động LKCK là bao lâu

Việc LKCK chính thức có hiệu lực kể từ thời điểm VSD thực hiện việc hạch toán trên các tài khoản LKCK có liên quan của các thành viên mở tại đó.    

Việc chuyển khoản hay hạch toán chứng khoán bằng bút toán ghi sổ giữa các tài khoản LKCK của khách hàng hay TVLK tại VSD sẽ được pháp luật công nhận và có hiệu lực pháp lý như đối với việc chuyển giao các loại chứng khoán vật chất.

Tại sao phải thực hiện LKCK?

Lý do gì hoạt động LKCK lại xuất hiện, ý nghĩa và mục đích của hoạt động này là gì?

Tại sao phải LKCK?

• Lưu ký là điều kiện tiên quyết để thông qua Sở giao dịch chứng khoán có thể giao dịch mua bán trên thị trường.
• Việc LKCK này giúp giảm các chi phí bảo quản, cất trữ và chi phí in ấn cho các chứng chỉ chứng khoán.
• Giảm thiểu được tình trạng chứng khoán bị thất lạc, hư hỏng hay mất cắp.
• Gia tăng chỉ số vòng quay vốn đối với nhà đầu tư nói riêng và trên thị trường nói chung đồng thời đảm bảo được tính thanh khoản.
• Giảm thiểu được các rủi ro hoạt động từ thị trường. Nâng cao an toàn, uy tín cho các đối tượng tham gia.

Nếu lúc trước bạn phải lưu trữ một loạt giấy tờ về trái phiếu hay cổ phiếu, thì bây giờ đã khác. Sau khi nhà đầu tư đặt lệnh mua thành công và sở hữu được chứng khoán, số chứng khoán này sẽ được tự động cập nhật dưới dạng thông số dữ liệu trên hệ thống lưu ký tập trung. Tuy co thay đổi về hình thức từ hữu hình sang vô hình nhưng giá trị thực sự của nó là hoàn toàn không đổi

Hệ thống của VSD trong hoạt động truyền dữ liệu cũng như cập nhật theo dĩ chi tiết được kết nối trực tiếp với hệ thống lưu ký của các thành viên tham gia. Từ đó, có thể tránh được các thiếu sót trong quá trình hoạt động cũng như đảm bảo được đúng, đủ các tài sản của nhà đầu tư.

Cách phân biệt giữa chứng khoán lưu ký và chưa lưu ký

Hai loại chứng khoán này rất dễ bị các nhà đầu tư nhầm lẫn, tuy cùng là chứng khoán nhưng chứng khoán đã và chưa lưu ký có một số đặc điểm phân biệt rõ rệt. Dựa vào hình thức giao dịch sở hữu cổ tức hay từ hình thức tồn tại của bản thân chứng khoán người ta có thể phân biệt được hai loại chứng khoán này. Hiện nay để có thể tính được toàn bộ số chứng khoán đang niêm yết trên thị trường người ta có thể tính tổng số của chứng khoán chưa và đã lưu ký. 

Cách phân biệt giữa chứng khoán đã và chưa lưu ký

Chứng khoán lưu ký là gì?

Chứng khoán đã được lưu ký là loại chứng khoán đang tồn tại dưới dạng dữ liệu điện tử được tích hợp vào các tài khoản đầu tư chứng khoán. Việc này dựa trên cơ sở các thông tin của khách hàng đăng ký tại trung tâm VSD hay thông qua TVLK. Hiện nay loại chứng khoán này đang được giao dịch tại các sàn lớn như HSX, HNX,… Những nhà đầu tư nắm giữ có quyền là trái chủ hay cổ động thực hiện thông qua các TVLK hay VSD.

Để sở hữu được các chứng khoán đã được lưu ký các nhà đầu tư tham gia vào thị trường sẽ thực hiện các giao dịch thông qua Sở giao dịch chứng khoán để có thể mua bán và trao đổi trực tiếp trên sàn.

Chứng khoán chưa lưu ký là gì?

Để sở hữu chứng khoán chưa lưu ký nhà đầu tư phải trực tiếp giao dịch với tổ chức phát hành mà không thông qua VSD hay TVLK. Loại chứng khoán này được tồn tại dưới dạng giấy chứng nhận sở hữu cổ phần hay sổ cổ đông. Đối với những công ty cổ phần không đăng ký lưu ký tại VSD hay chưa phải là công ty đại chúng thường sẽ phát hành chứng khoán theo hình thức chưa lưu ký này. Các chứng khoán này vẫn được giao dịch bình thường, tuy nhiên quyền lợi của trái chủ hay cổ tức sẽ chỉ được thực hiện thông qua công ty cổ phần. 

Để có thể chuyển nhượng các loại giấy tờ chứng minh sở hữu loại chứng khoán này thì nhà đầu tư chỉ có hai cách như sau:

• Các nhà đầu tư phải tự tìm hiểu trao đổi và mua bán với tổ chức phát hành mà không được thông quan bất cứ sàn giao dịch nào.
• Trong trường hợp tổ chức phát hành đăng ký lưu ký và có mã chứng khoán tại VSD thì bạn phải thực hiện lưu ký số cổ phần đang nắm giữ đó. 

Một số lưu ý đối với hoạt động Lưu ký chứng khoán nhà đầu tư cần biết

Một số lưu ý đối với hoạt động LKCK nhà đầu tư cần biết

• Chứng khoán bắt buộc phải được lưu ký trước khi muốn được giao dịch qua các sàn giao dịch của trung tâm giao dịch chứng khoán. 
• Việc LKCK này chỉ có thể được thực hiện tại các TVLK của Trung tâm giao dịch chứng khoán.
• Các TVLK bao gồm các ngân hàng thương mại và các công ty chứng khoán đã đăng ký làm thành viên của Trung tâm giao dịch chứng khoán và đã được Uỷ Ban Chứng Khoán Nhà Nước cấp phép cho hoạt động đó.
• Mỗi nhà đầu tư chỉ được phép mở một tài khoản lưu ký ứng với một thành viên. 
• Khi mở tài khoản, các nhà đầu tư phải cung cấp đầy đủ địa chỉ liên lạc đầy đủ, chính xác và rõ ràng nhất để tránh những tình huống phức tạp phát sinh sau này. 
• Kể cả đối với cổ phiếu vô danh, người đứng tên LKCK phải thực sự chính là người chủ sở hữu chứng khoán đó.
• Dãy số seri của giấy tờ chứng chỉ chứng khoán cũng phải tương ứng với số seri của chủ sở hữu đã đăng ký quyền sở hữu tại tổ chức phát hành.
• Việc quản lý tài khoản LKCK tại VSD sẽ được thực hiện dựa trên tổng số dư trên các tài khoản LKCK của khách hàng đã được mở tại các TVLK. Đồng thời số liệu này phải luôn trùng khớp với số dư tài khoản lưu ký của thành viên được mở tại VSD.
• Trong các trường hợp như giấy tờ chứng chỉ chứng khoán bị nhòe hay bị hỏng và không thể nhận diện được các thông tin cơ bản của nhà đầu tư sẽ bị từ chối thực hiện hoạt động này.
• Đối với những chứng chỉ chứng khoán bị giả mạo hay mất cắp sẽ bị tạm giữ và giao cho tổ chức phát hành chứng khoán đó hoặc các cơ quan có thẩm quyền để xử lý.
• Tổ chức được ủy quyền thay mặt người đồng sở hữu chứng khoán đã lưu ký nhận các quyền được hưởng từ tổ chức phát hành như lãi trái phiếu, cổ tức, cổ phiếu thưởng là trung tâm giao dịch chứng khoán.

Qua bài viết trên chắc hẳn bạn đã nắm được những kiến thức và thông tin cơ bản về LKCK. Hãy cập nhật thường xuyên những kiến thức tài chính tại Yuanta Việt Nam để có được những bài học tài chính bổ ích nhé!